دکتر سولماز رضایی

یادداشت با موضوع “تاب آوری شهری”
دکتر سولماز رضایی
روزنامه آفتاب یزد – ۱۷ بهمن ماه ۹۶ صفحه ۱۰

نقش رنگ در فضاهای شهری

کریستوفر الکساندر معمار برجسته اتریشی می گوید: “شهر، یک اثر هنری بزرگ است که آفرینندگانی به وسعت خود و به تعداد جمعیتش دارد.” بی تردید نیاز به زیبایی یکی از اساسی ترین نیاز های انسان است. ابرهام مازلو در طبقه بندی سلسله مراتبی نیاز های انسان، از نیاز به زیبایی به عنوان یکی از متعالی ترین نیاز های او نام می برد. بنابراین شناخت و رعایت شاخصه های زیباشناختی در محیط های زندگی انسانی یکی از مهمترین اهداف هنر شهری و هنر محیطی است.

رنگ ها جزئی اساسی از فضای هر شهر است. جزئی که در بسیاری از شهرها به آن به عنوان عامل هویت بخش و موثر در آرامش بخشی ساکنانش نگریسته می شود. رنگ یکی از ویژگی هایی است که علاوه بر شکل، ابعاد، جنسیت و بافت هر شی ء، فضای آن را به ما می شناساند. رنگ ها علاوه بر اینکه احساسات فردی را نمایش می دهند احساسات شهر را نیز بیان می کنند و می توانند شهری را سرزنده یا غمگین و سرد نشان دهند. محیط های شهری با بکار گیری رنگ ها در حالی که هارمونی مناسب، ریتم، کنتراست و توازن خوشایند و زیبا شناسانه در آن ها رعایت شده باشد می توانند تاثیری مطلوب بر روان انسان ها گذاشته و در تقویت بنیان ها و روابط عاطفی شهروندان اثرات مثبت بسزایی داشته باشد.

در سالیان دور استفاده از مصالح محلی و رنگ های طبیعی سبب می شد تا خانه ها چهره ای همگون و هماهنگ داشته باشند و با اقلیم و روحیه مردم و فرهنگ مناطق مطابقت بیشتری داشته باشد. در آن زمان رنگ هر شهر تثبیت شده و بخشی از هویت آن شهر محسوب می شد. به عنوان مثال، بناهای مذهبی با استفاده از کاشی های فیروزه ای رنگ در زمینه خاکی جلوه ای خاص پیدا می کرد که حضور در چنین فضاهایی برای ساکنان شهر ها آرامش بخش و سبب سرزندگی می شد. اما امروزه در بسیاری از شهر ها، استفاده از مصالح متعدد با رنگ های متفاوت و بهره گیری از افراد غیر متخصص در طراحی فضاهای شهری، نوعی از آشفتگی را در سیمای بعضی از شهرها به وجود آورده است.

رنگ ها دارای خصوصیت اثر بخشی در فضا هستند. به عبارتی رنگ ها اثر مستقیمی بر درک فاصله ها و وزن ادراکی در فضا دارند. رنگ های روشن تر، سبک ترو رنگ های تیره تر سنگین ترند. همچنین رنگ های سرد، دورتر و فضا را بازتر نشان می دهد در حالی که رنگ های گرم نزدیک تر به نظر می آیند و فضا را تنگ تر می کنند. به طور کلی، ادراک رنگ به سه عامل بستگی دارد: محیطی که رنگ در آن دیده می شود، بافت و توانایی سطح منعکس کننده برای جذب یا انعکاس نور و توانایی فرد برای ادراک رنگ ها. تجربه نشان داده استفاده حساب شده از رنگ ها در شهرها به لحاظ وحدت آن، آرامش بخش و نیز به دلیل تنوع رنگی، زمینه سرزندگی شهروندان را در فعالیت های خود فراهم می کند و بالعکس عدم رعایت اصول زیباشناختی و روان شناختی در استفاده از رنگ ها در بعضی از شهر ها مانند تهران، یک بوم رنگی بدون هویت و زمینه ساز روان پریشی و افسردگی شهروندان شده است.

عناصر بروز و ظهور رنگ در شهر می تواند در بستری طبیعی یا مصنوع شکل بگیرد. به عنوان مثال فضاهای سبز شهری که در سیمای شهر نقشی اساسی دارند و تنوع رنگی محیط های شهری را رقم می زند، عناصری طبیعی هستند. عناصر مصنوع نیز شامل بناها، فضاهای شهری و اجزاء ثابت و متحرکند که با استفاده هدفمند از رنگ ها در این عناصر می توان چهره شهر را دگرگون کرد. مانند نماهای شهری، آثار هنری شهری، دیوارنگاری ها، تابلوها و علائم تبلیغات شهری، مبلمان شهری و … . امروزه فناوری های جدید در صنعت رنگ سازی و تولید مصالح ساختمانی، به سرعت در حال پیشرفت است. بنابراین وجود برنامه ای دقیق که روند تحولات را رصد کرده و کنترل نماید به جهت جلوگیری از بی هویتی فضاهای شهری، اهمیتی دوچندان دارد. این برنامه می بایست به طور پیوسته تحولات فرهنگی و فکری را بررسی کرده و برنامه های توسعه شهری را با فضاهای قدیمی تر شهر هماهنگ نماید. این برنامه باید بتواند طرح جامع رنگ شهر و نقشه رنگی شهر ها و مناطق را با تکیه بر هویت شهر، فرهنگ مردم و تبعیت از قوانین هماهنگ رنگ ها در تمام اجزاء طبیعی و مصنوع شهر ارائه نماید. در ادامه نمونه هایی از شهر های رنگی شناخته شده ی جهان به اختصار معرفی می گردد:

Old san juan پورتوریکو

این شهر در فهرست میراث جهانی یونسکو بوده و مجموعه جذابی از رنگ ها در جای جای این شهر دیده می شود. خیابان های این شهر از آجر های آبی رنگی پوشیده شده که در قرن ۱۶ میلادی از اسپانیا آورده شده است.

Bo kaap کیپ تاون، آفریقای جنوبی

این شهر با طیف بی نظیری از رنگ های متنوع پوشیده شده است. گروهی از مسلمانان و اهالی جنوب شرق آسیا که به این منطقه مهاجرت کرده بودند، خانه های خود را به شکل متنوعی رنگ آمیزی کرده اند تا اینگونه رهایی از تبعیض نژادی را جشن بگیرند.

جزیره  Burano، ایتالیا

در این جزیره کوچک رنگارنگ، قوانینی برای رنگ آمیزی ساختمان ها توسط دولت وضع شده به این صورت که صاحبان املاک، درخواستی در این خصوص برای مسئولان ارسال می کنند تا رنگ مناسب برای رنگ آمیزی از طرف آن ها اعلام شود.

Jodhpur، راجستان، هند

این شهر آبی رنگ، زمانی شکل گرفت که خانواده ی سلطنتی برای تمایز خانه خود از دیگران آن را آبی کردند و به مرور سایر اهالی نیز این رویه را برای رنگ آمیزی خانه های خود در پیش گرفتند.

سولماز رضایی
مدیر بخش شهر سازی و انرژیهای پاک مرکز intc هلند