یادداشت تخصصی با موضوع “نیاز های سالمندان در فضا های شهری” – به قلم سولماز رضایی

نیاز های سالمندان در فضا های شهری
به قلم سولماز رضایی
روزنامه آفتاب یزد –۱۲ مهر ماه ٩٧ -صفحه ۱۶

سالمندی در تعاریف موجود و به صورت قراردادی عبور از مرز ۶۵ سالگی است. سالمندی پدیده ای زیستی، روانی و اجتماعی به حساب می آید که در افراد با شرایط و سبک زندگی متفاوت، سالمندی زیستی و سالمندی روانی و اجتماعی در سنین متفاوتی نمود پیدا می کنند. در اغلب اوقات این پدیده با کاهش توانایی جسمی همراه بوده و در نتیجه آن باعث ایجاد اختلال در استقلال فردی و اجتماع پذیری فرد می گردد. بر اساس آمار های موجود هم اکنون در کشورمان سالمندی روندی رو به رشد دارد به گونه ای که در سال ۹۰ میانگین سنی کشور ۲۷ سال و این عدد در سال ۹۵ به ۳۰ سال افزایش پیدا کرده است. بر اساس آماری دیگر جمعیت سالمندان در کشورمان طی سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۰ حدود سه و نیم برابر شده و پیش بینی ها حاکی از آن است که تا اواسط قرن بیست و یکم، بیست و شش درصد از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد.
تحقیقات صورت گرفته در یکی از شهرهای کشور ترکیه نشان می دهد مهمترین دغدغه های سالمندان در فضاهای شهری به ترتیب میزان اهمیت، آلودگی، امنیت، دسترسی به پیاده رو و راه ها، ضعف در نگهداری و مدیریت، ترافیک شهری و معضلات فرهنگی می باشد. در چنین شرایطی مناسب سازی فضاهای شهری به عنوان مکان هایی عمومی که صرفاً جنبه های کالبدی و فیزیکی نداشته بلکه با حضور افراد جامعه و فعالیت های آنان معنا می یابد، به عنوان یک نیاز اساسی سالمندان، از مهمترین وظایف برنامه ریزان شهری به شمار می آید. فضاهایی که دوستدار سالمندان باشد، زمینه افزیش میزان تعاملات اجتماعی آنان را فراهم نموده و از بروز افسردگی ها و ناتوانی های مزمن در سالمندان جلوگیری می نماید. فراهم آوردن چنین شرایطی برگرفته از اصل عدالت اجتماعی بوده و از حقوق اساسی شهروندی به شمار می آید. مناسب سازی فضاهای شهری به جهت ایجاد فرصت های برابر برای تمامی اقشار جامعه در ایجاد دسترسی به امکانات شهری یکی از اصول شهرسازی پایدار است. در این میان سالمندان به دلیل انتظارات ویژه ای که از محیط اطراف خود طلب می نمایند، از مخاطبان اصلی مناسب سازی فضای شهری به حساب می آیند. چنین فضایی تحریکات حسی لازم برای جبران توانمندی های حسی محدود شده سالمندان را ایجاد کرده و دارای ویژگی های لازم برای ادراک آسان محیط توسط فرد سالمند می باشد.
بر اساس پژوهش های انجام شده در کشور انگلستان، مفاهیم: آشنایی، راحتی، خوانایی، قابل تشخیص بودن، امنیت و در دسترس بودن به عنوان شاخص های مناسب سازی فضاهای شهری برای سالمندان و دستیابی به شهر دوستدار سالمند معرفی شده است.
آشنایی: این شاخص به میزان قابل تشخیص بودن معابر شهری و وجود مناظر تکراری و آشنا در شهر اشاره دارد. معمولاً استفاده از مبلمان شهری قدیمی برای سالمندان دلپذیرتر و سبب ایجاد حس آشنایی می شود.
راحتی: معابر و فضاهای شهری مناسب سالمندان، با استفاده از امکاناتی از قبیل رمپ، پله های برقی، فضای مناسب استراحت در مسیرهای پیاده روی، سرویس های بهداشتی و… به محیطی راحت و دلپذیر برای حضور بیشتر سالمندان تبدیل می گردد.
خوانایی: با استفاده از علائم ساده می توان درک جهت، مسیر و موقعیت مکانی در خیابان ها را برای سالمندان افزایش داد و به عبارتی خیابان ها را برای سالمندان خوانا نمود.
قابل تشخیص بودن: این شاخص اشاره دارد که فضاهای شهری به چه میزان از سهولت، مشخصات و نوع کاربری خود را برای شهروندان به نمایش می گذارد. این موضوع برای سالمندان به میزان قابل توجهی بیشتر از سایر افراد جامعه حائز اهمیت است.
امنیت: فضای شهری که حضور سالمندان در آن بدون ترس از مواردی چون زمین خوردن، مورد حمله قرار گرفتن و تصادف کردن صورت پذیرد ایمن محسوب می شود. چنین امنیتی با تعبیه روشنایی مناسب، وجود ساختمان های مشرف به خیابانها، مسیر های مجزای دوچرخه سواری و پیاده راه های هموار به دست می آید.
در دسترس بودن: خیابان هایی با ویژگی دسترسی مطلوب دارای خدمات مناسب بوده، به یکدیگر متصل هستند و پیاده روها عریض، مسطح و هم سطح زمین می باشند.
شناسایی دقیق نیازهای سالمندان در فضاهای شهری، تعیین ضوابط طراحی این فضاها با توجه به محدودیت های سالمندان، اراده ی جدی مدیریت شهری برای رعایت این ضوابط در مرحله طراحی و قبل از شروع فاز اجرایی پروژه های شهری و نیز نظارت بر رعایت این ضوابط در سایر نهاد ها و دستگاه ها بر اساس قوانین موجود از مهمترین ضروریات دستیابی به شهر دوستدار سالمند می باشد. نباید فراموش کنیم که مسئولیت اجتماعی شهروندان نیز نقش مهمی در دستیابی به چنین شهرهایی ایفا می نماید که شاید اهمیتی بیشتر از مسئولیت های مدیریت شهری در این زمینه دارد. در این راستا مدیریت شهری موظف است نسبت به ایجاد حساسیت و جلب مشارکت عمومی در میان شهروندان از طریق تبلیغات شهری و ارائه آموزش های مناسب با استفاده از ظرفیت نهاد های محلی، در جهت آگاهی بخشی عمومی اقدام نماید.