سولماز رضایی

یادداشت با موضوع “شهرهایی که می خواهیم”

دکتر سولماز رضایی

روزنامه آفتاب یزد – ۱۷ آبان ماه ۹۶ صفحه ۱۴

لینک در سایت روزنامه

شهرهایی که می خواهیم…
به مناسبت روز جهانی شهرسازی

از سال ۱۹۴۹ که به پیشنهاد پروفسور پائولرای آرژانتینی از دانشگاه بوینس آیرس، روز ۸ام نوامبر هر سال به عنوان روز جهانی شهرسازی نامگذاری شد، هرساله برنامه های متنوع و متعددی در ۴۰ کشور جهان به منظور بازشناسی ضرورت های آگاهی بخشی نسبت به نقش علم شهرسازی در کیفیت بخشی به تمامی جوانب مادی و معنوی توسعه شهری در میان عموم جامعه و نیز متخصصان این بخش برگزار می شود. از آنجایی که مقوله شهرسازی مفهومی فراتر از یک رشد صرف شهریِ حاصل از ساخت و ساز است و رویکردی عالمانه، آگاهانه، خلاقانه و همه جانبه نگر نسبت به مردم شهرنشین و فضای های شهری دارد، انتظاری قابل توجه از نتایج و خروجی فعالیت کارشناسان حوزه شهرسازیِ سراسر جهان در این روز برای ایجاد دغدغه و نگرش های جدید در حوزه هایی که برای شهروندان و زیستگاهشان فرصت یا تهدید به حساب می آید، در میان عموم جامعه وجود دارد.
انسان شهر نشین، قدمتی چند هزار ساله دارد اما هیچگاه در ابعاد کنونی، توسعه شهرها و شهر نشینی را تجربه نکرده است. به گونه ای که تا سال ۱۹۰۰ از هر ۸ نفر تنها یک نفر شهرنشین بود اما در عصر کنونی، شهرنشینی بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است. این شتاب روزافزون در رشد شهر نشینی، در اغلب موارد چالش هایی اساسی در خصوص مسائلی همچون حاشیه نشینی، زاغه نشینی، افزایش بیکاری های پنهان، عدم تطابق یافتگی فرهنگی، بزهکاری و بسیاری موارد دیگر را به همراه داشته که این آسیب های نوپدید حاکی از عدم تطابق امکانات شهرها و نیاز های شهروندان است. در این میان جایگاه دانش شهرسازی به عنوان دانشی میان رشته ای که با در نظرگرفتن نیازهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، برای توسعه شهرها طراحی و برنامه ریزی می کند و سعی در به حداقل رساندن معضلاتی اینچنین و پاسخگویی به احتیاجات رو به رشد شهروندان دارد، بیش از پیش نمایان می شود.
ایزوکارپ (isocarp) یا جامعه بین المللی برنامه ریزان شهری و منطقه ای، به عنوان انجمنی که شبکه ای از کارشناسان حوزه شهرسازی از سراسر جهان را ایجاد نموده است، از سال ۱۹۶۵ هر ساله کنگره های جهانی شهرسازی را با موضوعاتی مختلف که حاکی از دغدغه های روزِ شهرسازان بوده، برگزار نموده است. با نگاهی اجمالی به عناوین و شعارهای انتخاب شده برای این کنگره ها می توان به نتایج قابل توجهی دست یافت. در دهه اول برگزاری این کنگره ها، دغدغه ها بر مفاهیم پایه شهرسازی همچون آموزش برنامه ریزان شهری و توسعه های محلی استوار بود. در دهه دوم رویکرد ها تکاملی تر شد. انرژی، اهمیت پیدا نمود و شهرسازان به چگونگی رنسانس شهری فکر می کردند. در دهه سوم با رویکرد افزایش مشارکت مردم و حضور غیر دولتی ها، نگاه ها انسان مدارانه تر شد. به گونه ای که این فرهنگ، رفاه و محیط زیست بود که توجه جامعه شهرسازان را به خود معطوف کرده بود. در دهه های بعد، توسعه پایدار و شهرِ جهانی اهمیتی ویژه یافت. شهرسازان دانستند که شهرها از یکدیگر اثر می گیرند و جهان پایدار بر شانه های شهر پایدار ساخته می شود.
اما در سال ۲۰۱۶، پنجاه و دومین کنگره ایزوکارپ در شهر دوربان کشور آفریقای جنوبی برگزار شد. عنوان و شعار انتخابی برای این کنگره به گونه ای بود که بیان می داشت در شهرهایمان بین آنچه هستیم، آنچه نیاز داریم و آنچه باید باشیم تفاوت آشکاری وجود دارد. شعاری که می گفت: ” شهرهایی که ما داریم در برابر شهر هایی که به آن نیاز داریم”. و از شهرسازان می خواست به روشنی تبیین کنند به راستی مشخصه های شهری که نیازها و مقتضیات یک زندگی ایده آل را برای انسان قرن بیست و یکمی تامین می کند چیست و فاصله شهرهای ما با این مشخصه ها چقدر است؟ پاسخ های بسیاری وجود دارد…
شهر هایی که نیاز داریم، انسان محور و اخلاق مدار است. شهرهایی که به لحاظ اجتماعی به مردمانش متعهد است و تمام اقشار و گروه های انسانی از قبیل مهاجران، فقرا و اقلیت های دینی را به حضور در عرصه های اجتماعی و فرهنگی تشویق می کند. شهری برای همه که مسکن مناسب، کالاهای عمومی و خدمات گوناگون فارغ از جنسیت، نژاد و سن در دسترس همگان قرار دارد و زمینه های اجتماعی مناسب برای حضور موثر زنان در اجتماع فراهم می شود.
شهری که نیاز داریم، شهری است در دسترس و با توزیع عادلانه منابع و امکانات. شهری که مردم به عنوان صاحبان فضاهای عمومی، در طراحی آگاهانه و متناسب با نیاز گروه های مختلف شهروندی دخیل بوده و در این شهر کسی از استفاده آسان از امکانات عمومی محروم نمی شود.
شهری که نیاز داریم، اقتصادی فعال و پویا دارد. این شهر از اقتصاد محلی و کارآفرینان با تسهیل امور اداریِ دست و پاگیر حمایت می کند تا به مرور دامنه فعالیت های خود را گسترش دهند و نیز از طریق توسعه ی آموزش مهارت های شغلی به شهروندان، شرایطی غیر تبعیض آمیز برای اشتغال همه افراد فراهم می کند.
شهری که نیاز داریم، بر اساس اصول مردم سالارانه و دموکراتیک اداره می شود و همه را به مشارکت در تصمیم گیری ها از طریق تقویت جایگاه دولت های محلی تشویق می کند. این شهر، حس موثر بودن را درون شهروندانش بر می انگیزد.
شهری که نیاز داریم، خود ترمیم گر و انعطاف پذیر است. شهری است که خطرات تهدید کننده ی جامعه با منشا طبیعی و انسانی را به طور مداوم رصد و ارزیابی می کند و خود را برای رویارویی با آن آماده می کند و نیز برنامه هایی را برای زمان بعد از وقوع پیشامد ها در جامعه آماده می نماید.
شهری که نیاز داریم، برای استفاده از منابع انرژی کم کربن برنامه ریزی می کند و به صورت فزاینده ای به منابع تجدید پذیر انرژی وابسته است. این شهر از سیستم های تولید مواد غذایی شهری، منطقه ای و پیرامونی و نیز کشاورزی مبتنی بر جامعه حمایت می کند.
شهری که نیاز داریم، هویت بخش است و حس تعلق مکانی را در شهروندان برمی انگیزد. در این شهر فرهنگ به عنوان کلیدی برای رسیدن به مراتب انسانی و نیز تنوع ارزش ها به عنوان منبع خلاقیت، رشد و یادگیری به شمار می آید.
شهری که نیاز داریم…
شهری که نیاز داریم خصوصیات بسیار دیگری دارد که این دامنه وسیع از ویژگی ها، نشان از گستردگی نیاز ها و ظرفیت های انسانی دارد. نیاز ها و ظرفیت هایی که هر چه بیشتر به آن پرداخته شود فاصله میان انسان آرمانی و شهر آرمانی کم و کمتر خواهد شد.
سولماز رضایی
دکترای شهرسازی