theme
یادداشت با موضوع فضای سبز شهری
به قلم سولماز رضایی
روزنامه آفتاب یزد ٢٣ دی ماه ٩۶ – صفحه ١
تاثیر محیط مصنوع شهری بر حیات اجتماعی ساکنین شهر ها همواره موضوع مطالعات و بررسی های بسیاری بوده است به گونه ای که کارشناسان حوزه شهری توسعه ی پایدار شهری را منوط به ایجاد فضاهایی می دانند که دلپذیر، مطبوع و باعث افزایش حس شادمانی و رضایت باشد. در این میان یکی از شاخصه های توسعه یافتگی شهرها و جوامع، که اثرات قابل توجهی در حوزه های زیست محیطی، کالبدی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دارد، فضای سبز شهری است. در یک تعریف علمی منظور از فضای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت است که هم بازده اجتماعی و هم بازده اکولوژیکی دارد که بازدهی اکولوژیکی این فضا ها به معنی زیبا سازی شهری، کاهش دمای محیطی، تولید اکسیژن و نیز افزایش نفوذ پذیری خاک در مقابل انواع بارش است. همچنین به دلیل استفاده عموم مردم از چنین فضاهایی، شاهد بازدهی اجتماعی مطلوبی خواهیم بود که به عنوان مثال یک باغ شخصی چنین اثر گذاری نخواهد داشت. یک فضای سبز مطلوب شهری بر خلاف معنای ظاهری صرفاً محلی پر از درخت و گل و گیاه نیست، بلکه در حقیقت نمادی از نوع نگرش و تفکرات فرهنگی و اجتماعی یک جامعه شهری به حساب می آید. در دهه های اخیر نظریه های متفاوتی در خصوص تاثیرات منظر فضای سبز بر سلامت و بهداشت روحی و روانی شهروندان مطرح شده است که همگی بر نقش چنین فضاهایی در ارتقاء سطح سلامت جسمانی، آرامش روان، بازده کاری و کیفیت زندگی برتر تاکید دارند. به عنوان مثال مطالعات van den berg نشان می دهد مناظر جنگلی پارک مانند سبب کاهش استرس، لذت از منظر، کاهش عصبانیت و افزایش تمرکز می شود. بر اساس مطالعه ای دیگر در ژاپن مشخص شد، نرخ مرگ و میر زنان رابطه ی معناداری با زندگی در مناطق کمتر سرسبز دارد و یک بررسی علمی در ایالات متحده نشان می دهد حضور زنان در فضاهای سبز شهری باعث ایجاد حس امنیت و لذت متقابل در آن ها شده و فرصت کنش متقابل اجتماعی و دلگرمی و پشتیبانی از یکدیگر برای فعالیت های مدنی را فراهم می کند. در این راستا یک پژوهش انجام شده در منطقه سیستان مشخص نمود، توسعه فضای شهری از طریق تغییر میکروکلیما، با کاهش دما و خنک شدن هوا، سطح آرامش شهروندان را بالا می برد.
از سوی دیگر کارکردهای اکولوژیکی متنوعی برای فضای سبز شهری تعریف و مشخص شده است. در بخش کاهش آلودگی های محیطی، کمربندهای سبز به عنوان توده های گیاهی از درختان بسیار مقاوم با فیلتر کردن و جذب آلودگی هایی مانند فلورید هیدروژن، دی اکسید گوگرد و بعضی از فلزات سنگین مثل جیوه و سرب در هوا نقشی مفید ایفا می کنند که در این میان درختان ۱۰ تا ۲۰ برابر گیاهان علفی در جذب میزان سرب هوا موثرند. همچنین درختان با تولید اکسیژن، نقش موثری در بهبود شرایط زیست محیطی ایفا می کنند اگر چه در مقیاس کلان این نقش قابل ملاحظه نیست اما در فضای خرد شهری حائز اهمیت است. در کارکردی دیگر می توان با کاشت مناسب و هدفمند درختان، در هدایت باد در بخش های مورد نظر و تغییر جهت آن به سمت دلخواه اثر گذاشت. دیوار های سبز نیز یکی دیگر از زمینه های استفاده از بافت و فضای سبز در شهر هاست که می تواند به طور موثری در جذب اصوات مزاحم عمل نموده و به نسبت بسیاری از مصالح از خاصیت آکوستیکی بالاتری برخوردار است.
الگوهای فضای سبز شهری مبتنی بر کاربرد هندسی آنهاست. مانند کمربندهای سبز که برای تجدید حدود شهر، کنترل گسترش و جلوگیری از رشد بی رویه شهر به کار می رود و عملاً نقشی اصلی به عنوان تفرجگاه شهری و نقشی فرعی به عنوان شاخص زنده جهت تشخیص روند شهر به عهده دارند. یکی از مسائل مهم در خصوص فضای سبز، مکان یابی آن است. جین جکوب، منتقد شهرسازی معاصر در این خصوص می گوید: پارک ها و فضای سبز شهری باید در جایی باشند که زندگی در آن موج می زند، جایی که در آن فرهنگ و فعالیت های بازرگانی و مسکونی است. بر این اساس در این نوع مکانیابی، مرکزیت، سلسله مراتب و دسترسی حائز اهمیت است.
تعیین سرانه فضای سبز تا حد زیادی به خصوصیات هر منطقه و شهر بستگی دارد. در ایران، تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز عمدتاً بر اساس استاندارد های جهانی بوده است که بر اساس این استاندارد، سرانه فضای سبز برای هر فرد در دنیا ۲۵ متر مربع تعیین شده است. مطالعات انجام شده توسط نهاد های ذیربط داخل کشور نشان می دهد، سرانه متعارف فضای سبز شهری در شهر های ایران عددی بین ۷ تا ۱۲ متر مربع برای هر نفر است که در کلان شهری مثل تهران در طرح جامع شهر، این مقدار ۱۰ متر مربع در نظر گرفته شده است. بر اساس اعلام مدیر عامل سازمان بوستان ها و فضای سبز شهر تهران در حال حاضر سرانه فضای سبز در این شهر ۱۵٫۸ متر مربع است.
سولماز رضایی
دکترای برنامه ریزی شهری
